OVISNOST O DROGAMA KAO NAJGORA VRSTA POTROŠNJE U DRUŠTVU

                                 

Danas postoji mnogo negativnih vrsta potrošnje, jedna od najgorih je upravo ovisnost o narkotičkim sredstvima. Mladi danas dosta posežu za narkotičkim sredstvima bilo iz radoznalosti, želje, da budu IN sa svojim vršnjacima i ne pomišljajući na kobne posljedice koje iz toga proizilaze. Na to dosta utiču mnogi faktori kao što su siromaštvo, nezaposlenost,razvod roditelja tj. neriješena porodična situacija i neafirmisanost u društvu, jer mnogi smatraju da zadirkuju one koje su slabiji od njih, zbog toga kreću lošim putem. Simptome narkomanije je zapravo lako prepoznati i može se spriječiti ako reagujemo na vrijeme. Zbog toga moj savjet svim čitaocima, posebno roditeljima, jeste da reaguju dok nije kasno. Da bismo bolje razumjeli svrhu ovog teksta, potrebno je prije svega da se upoznamo i da razumijemo šta predstavlja ovaj problem u današnjem društvu.

                                   Šta zapravo predstavlja Narkomanija

Narkomanija predstavlja naviku uživanja narkotičkih sredstava, te snažnu vezanost osobe za neku psihoaktivnu tvar. Svjetska Zdravstvena Organizacija je 1957 godine definisala narkomaniju kao stanje psihičke ili kronične intoksikacije izazvane ponavljanim unošenjem droge. Problem narkomanije jedan je od najvećih društvenih problema o kojima treba informisati ne samo mlade, već i njihove roditelje, prijatelje i sve ostale koji trebaju raditi na prevenciji odnosno spriječavanju ovog problema. Ovom problemu kao negativnoj društvenoj pojavi treba se suprostaviti na svim društvenim nivoima. Prije svega primarnu ulogu u suzbijanju ovog problema ima porodica narkomana, a zatim i druge institucije koje svojim djelovanjem i osposobljenošću mogu dati značajan doprinos u suzbijanju narkomanije i dilerstva kao negativnih društvenih pojava. Ovdje prvenstveno mislimo na školu, zdravstvene ustanove, socijalne ustanove, sudstvo,policiju i slično. Poseban akcenat u riješavanju ovog problema treba staviti na preventivno djelovanje odnosno represiju.

                         Ovisnost o psihoaktivnim supstancama i medicina rada

Ovisnost ili adikcija o nekoj psihoaktivnoj supstanci podrazumijeva da potrošač ovih supstanci zbog fizioloških ili psiholoških razloga ne može lako da prestane sa uzimanjem upotrebljavane supstance. Kako navodi definicija Svjetske Zdravstvene Organizacije, ovisnost je psihičko stanje, a ponekad i tjelesno koje se karakteriše promjenom ponašanja ali i drugim promjenama, što uvijek uključuje neodoljivu potrebu za uzimanjem droge, stalno ili povremeno, kako bi se izbjegao njen psihički učinak, a ponekad da bi se izbjegla i neugoda zbog njezinog neuzimanja.

Dugotrajna upotreba psihoaktivnih supstanci ima različite socijalne i više ili manje štetne posljedice na ukupno zdravlje ovisnika. Oblik i intenzitet poremećaja ovise, sa jedne strane o tipu upotrebljavane supstance, a sa druge strane, o načinu unošenja, količini, stažu, dobnom uzrastu ovisnika kao i nizu drugih faktora. Većina psihoaktivnih supstanci izaziva toleranciju, psihološku i fiziološku ovisnost.

Tolerancija predstavlja potrebu ovisnika da progresivno diže dozu uzimane supstance sa ciljem postizanja početnog efekta dostignutom prvom, običnom malom dozom

Psihološka ovisnost se definiše kao osjećaj zadovoljstva i potrebe da se ponavlja iskustvo sa upotrebljavanom supstancom ili da se izbjegne diskontinuitet u njezinom uzimanju.

Fiziološka ovisnost je stanje fiziološke adaptacije organizma na psihoaktivnu supstancu koja se uzima kontinuirano, a koja dovodi do tolerancije i apstinencijalnog sindroma u slučaju prestanka uzimanja.

Apstinencijalni sindrom predstavlja skup različitih sindroma koji se javljaju nakon potpunog ili djelimičnog konzumiranja određene supstance, obično nakon ponavljanog i produženog uzimanja visokih doza. Simptomatologija apstinencijalnog sindroma i njegovo trajanje ovise od tipa i doze psihoaktivne supstance koja je uzimana. Kod većine ovisnika se javlja napetost, uznemirenost, podrhtavanje pojedinih dijelova tijela, promjene raspoloženja, razdražljivost, nemogućnost mirovanja, glavobolja, znojenje, gađenje i povraćanje, nesanica, anksioznost, depresija, ubrzano lupanje srca, povišeni krvni pritisak, bolovi u tijelu, halucinacije i iluzije. Apstinencijalni sindrom je zapravo apsolutni indikator postojanja fizičke ovisnosti.

Postoje još neki pojmovi koji se koriste u stručnoj i popularnoj literaturi o problemima ovisnosti a to su Intoksikacija, zloupotreba i ovisnost.

Intoksikacija podrazumijeva prolazno stanje koje prati unošenje psihoaktivne supstance a karakteriše se poremećajem opažanja, emocija, rasuđivanja te drugih psihofizičkih odgovora i funkcija.

Zloupotrebom se označava različito oštećenje tjelesnog ili psihičkog zdravlja zbog povremene ili kontinuiane upotrebe psihoaktivnih supstanci ili ponavljanja uzimanja supstance u situacijama u kojima efekti uzete supstance dovode konzumenta ili druge u opasne ili nepredviđene situacije.

Termin ovisnost kao što smo već unapijed opisali podrazumijeva fizioološku i psihološku ovisnost. Dakle, Narkomanija predstavlja ovisnost o drogama, a Narkofilijom se označava povremeno uzimanje droge bez razvijanja bilo kakvog vida ovisnosti. Može se reći da je svako uzimanje droge zloupotreba, a da zloupotreba može rezultirati ili narkofilijom ili narkomanijom. Psihoaktivne supstance se u organizam mogu unijeti na više načina i to oralno bilo alkoholom ili tabletama, subkutano ili intravenski odnosno konzumiranjem heroina, ušmrikavanjem konzumiranjem heroina i kokaina, pušenjem i inhalianjem konzumiranjem marihuane i kokaina i slično. Nerijetke su kombinacije više načina unošenja, kao što nisu rijetke ni kombinacije uzimanja psihoaktivnih supstanci. Ono što je sasvim sigurno i sa čime se slaže većina koji se na bilo koji način bavi problemima ovisnosti jeste da je ovisnost u stalnom porastu i da sve više mladih ljudi uzima narkotike. U našoj zemlji taj problem je postao naočito aktuelan zadnjih nekoliko godina. Treba istaći još i činjenicu da zapaža trend osvajanja manjih gradova, pa i ruralnih područja, za razliku od ruralnih područja, kada je narkomanija bila uglavnom vezana za veće gradske centre.

                                    Vrste i klasifikacija psihoaktivnih supstanci

Mada se na pvi pogled čini jednostavnim, razvrstavanje droga, odnosno njihova klasifikacija, kao i klasifikacija ovisnosti koja ide uz njihovu zloupotrebu nije nimalo jednostavan posao. Razlog za to upravo se nalazi u činjenici da se zna veliki broj supstanci koje mogu izazvati ovisnost, a njihov popis se zvanično širi iz godine u godinu. Sa druge strane, neke droge imaju višestruka dejstva, pa ih je zato teže omeđiti jednom farmakološkom skupinom. U stručnoj literaturi se pojavljuju različiti klasifikacijski pristupi drogama i ovisnostima koje one izazivaju. Tako postoji podjela droga na lake, meke i tvrde droge. Ova podjela se ustvari zasniva na težini ovisnosti i njenim ukupnim posljedicama. Fizička ovisnost dovodi do većih zdravstvenih problema od one fizičke, ali nije ista posljedica u slučaju ovisnosti o nikotinu i kokainu. Pored toga, često je i korištenje više droga istovremeno, a lake droge su uvid u teške. Predstavnik lake droge bio bi kokain, a predstavnik teške droge bila bi marihuana.

                                   Simptomi ovisnosti o drogama

Prepoznavanje ovisnika na školi, ulicama ili na radnom mjestu nije baš jednostavno, a nerijetko gotovo nemoguće, pogotovo ako ovisnost još nije uzela maha ili se ne radi o narkomaniji nego o narkofiliji. Ako unose u organizam potrebnu količinu droge tokom dana, ovisnici o hašišu ili marihuani, ili oni koji povremeno uzimaju halucigene supstance, mogu se ponašati sasvim neupadljivo. Zbog toga često ovisnici mogu godinama, pa čak i mjesecima uzimati drogu, a da to nastavnici u školi, pa čak i roditelji ne zapaze. 

Na uzimanje droge može ukazati i promljenjivo raspoloženje i ponašanje. Sljedeći simptomi koji takođe mogu da ukažu na ovisnost a to su pojačano i stalno znojenje, drhtanje ruku, suhoća usta i ždrijela, poremećaj u radu želuca ili crijeva, suzne ili podbuhle oči, jako sužene ili jako raširene oči, stalno curenje iz nosa, upaljeni rubovi usana i slično.

Nijedan od opisanih znakova nije pojedinačno pouzdan, na osnovu kojeg bi se sa sigurnošću moglo reći da je osoba ovisnik. Međutim, neubičajeno ponašanje, naročito mlađe osobe, sa istovremenim zapažanjem više znakova, zahtijeva prije svega od nastavnika, prijatelja ili roditelja, ali i ljekara, a noročito ljekara medicine rada ili ljekara koji brinu o zdravlju radnika, otvoren razgovor ili dodatnu pozornost.

                              Tjelesna oboljenja kod narkomana

Dakle, ako se prisjetimo definicije zdravlja prema Svjetskoj Zdravstvenoj Organizaciji, po kojoj je zdravlje stanje potpunog fizičkog, socijalnog i psihičkog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti, onda možemo reći da su zdravstvene posljedice zloupotrebe droga prisutne u sve tri ove sfere. Fokus se ipak stavlja na oštećenje fizičke odnosno tjelesne komponente zdravlja kod narkomana. U pitanju su različite bolesti i poremećaji somatskog zdravlja a to su internistička, neurološka, infektivna, dermavenetolološka i druga oboljenja i poremećaji. Prije nego što budu navedeni neki od najčešćih tjelesnih oštećenja treba istaći da sve psihoaktivne supstance, bez izuzetka, imaju manje ili veće negativne posljedice po tjelesno zdravlje ovisnika.

Tjelesene posljedice nastaju direktnim uzimanje droge u slučaju akutne intoksikacije ili hronične zloupotrebe droga, zatim apstinencijalnih kriza koji dovode do drastičnog poremećaja homeostaze te kao indirektna posljedica zbog septičkog manipulisanja kontaminiranim priborom prilikom intravenske aplikacije. Prvi tjelesni simptomi mogu se pojaviti već u prvoj fazi uzimanja sredstva ovisnosti. To su obično probavne smetnje i smetnje prilikom sna, a jedna od prvih tjelesnih simptoma odnosno znakova mogu biti znakovi uboda na rukama, ali i na drugim djelovima tijela. Nerijetko, narkomani se prvo obraćaju internistima zbog jetrenih ili stomačinih tegoba, prije nego što su imali bilo kakav kontakt sa nekim od profesionalaca iz oblasti mentalnog zdravlja. Kod većine narkomana vremenom se javljaju tjelesna oštećenja, koja su često irevrzibilna, neizlječiva a neki od njih vode u tešku smrt. Pojedine droge imaju određene specifičnosti u smislu većeg oštećenja pojedinih organa od drugih, ali se teško može govoriti o specifičnim tjelesnim oboljenjima u vezi sa uzimanjem određene droge.

                       Kakve su tjelesne posljedice konzumiranja marihuane i hašiša

Zanimljivo je da postoji raširena zabluda o štetnosti marihuane i hašiša po tjelesno zdravlje, pa se govori da su ove droge manje štetne od alkohola i duhana. Međutim, istina je da je pušenje marihuane veoma rizično za razvoj raka pluća te i ujedno i značajan rizik za obolijevanje od karcinoma glave i vrata. Kod ovisnika o marihuani i hašišu, javljaju se nagli skokovi krvnog pritiska, mada je mnogo učestalija ortostatska hipotenzija. Pušenje marihuane i hašiša negativno djeluje na potrošnju kiseonika u srčanom mišiću, te dovodi do slabljenja kontaktibilne funkcije srčanog mišića, povećan je rizik za razvoj srčanog udara sa razvojem teške koronarne tromboze.

Droga dovodi i do smanjenja prirodnog imuniteta te smanjenog nivoa testerona. Dokazano je i zasigurno i ireverzibilno oštećenje mozga, te smanjenje egionalnog cerebralnog krvotoka uključujući i atrofiju malog mozga kod stravstvenih pušača marihuane. Marihuana i hašiš imaju i naglašeno negativno djelovanje na endokrini sistem organizma. Kod muškaraca je značajno snižen nivo testesterona u krvi, dolazi do morfoloških abnormalnosti, redukcije broja spermatozoida i impotencije. Zloupotreba ovih droga ima izrazito negativan uticaj na reprodukciju, trudnoću i razvoj ploda. Ovo je veoma važno znati jer u početku uživanja ovih droga dolazi do pojačanja seksualne aktivnosti kod muškaraca i žena što predstavlja kobnu zamku, sa obzirom da nakon određenog vremena dolazi do sasvim suprotnog efekta tj. opadanja stepena seksualnih funkcija uključujući i pad libida i pad potencije.

                                   Štetni efekti konzumiranja kokaina

Kokain kao i većina drugih teških droga je veoma štetan po tjelesno zdravlje ovisnika a štetni efekti se mogu sresti u mnogim organskim sistemima. Pošto se droga najčešće uzima ušmrkivanjem veoma brzo na lokalnom planu dolazi do niza oštećenja kao što su suženje krvnih sudova nosa, alergijske reakcije i često bakterijske reakcije grla i nosa, sušenje usta, kašalj i teškoće disanja. Kod unošenja droge putem injekcionih šprica brzo dolazi do oštećenja vena na mjestima uboda sa njihovim čestim trombozama. Zbog korištenja  kontaminiranog pribora i kod ovih ovisnika su također moguće infekcije jetre, zapanjenje nekih moždanica i AIDS-a.

                                Tjelesna oštećenja kod ovisnika o heroinu

Heroin se u organizam unosi pušenjem i ušmrkivanjem ali najčešće injekcionim putem. Rijetko je to droga sa kojom se počinje, pa su njeni štetni efekti skoro uvijek kumulacija prethodno napravljena štetno za organizam. Nagle smrti nakon intravenske aplikacije heroina su relativno česte, također su opisane i nagle smrti nakon udisaja heroina. Ubrizgavanje heroina nesterilnim priborom dovodi do niza inokolacionih bolesti kao što su hepatitis jetre, ciroza jetre, bakterijski endokarditis, tetanus i SIDA.

                                    Štetni učinci Ekstazija

Ekstazi kao nova vrsta droge nije nepoznata kod nas. Nažalost sve više je ima na našem tržištu. Radi se o veoma toksičkoj supstanci koja kod uživalaca veoma brzo dovodi do niza somatskih poremećaja. Najčešći poremećaji kod ekstazija su zapaljenje jetre i bubrega, bubrežna i srčana insufcijencija, krvarenja u meka tkiva, moždana krvarenja, pojava tikova i neuroloških sindroma koja podsjeća na parkinsonizam, krize svijesti, poremećaj endokrinog sistema, naročito štitne žlijezde i hormona rasta te propadanje mišićne mase. Smrtni ishod kod konzumiranja ove vrste droge nije rijedak i može biti posljedica intoksikacije odnosno predoziranja, i to posebno u slučajevima miješanja droge sa alkoholom.

                     Kako danas nastaje ovisnost i koji su njeni uzroci

Kako je već navedeno ovisnost se definira kao psihičko, a ponekad i fizičko stanje koje se karakteriše promjenom ponašanja, što uključuje neodoljivu potrebu za stalnim ili povremenim uzimanjem droge, kako bi se postigao njen psihički učinak ili da bi se izbjegla kriza zbog njenog neuzimanja.

Prema globalnim procjenama, 200 miliona ljudi širom svijeta koriste droge. Otprilike 162 miliona ljudi koriste marihuanu i hašiš, a 35 miliona ljudi stimulanse kao što su ampfetamin, metamfamin i ekstazi. Takođe se procjenjuje da oko 16 miliona ljudi u svijetu koristi opijate kao što su opijum, morfijum i heroin. Kokain koristi oko 13 miliona ljudi, a njegova upotreba je u porastu u zemljama Evrope.

U svjetskom izvještaju o drogama, koje je proveo UN-ov ured za drogu i kriminal 2010 godine, navodi se da je kanabis supstanca koja se najviše proizvodi i konzumira. Na drugom mjestu su sintetičke droge poput amfitamina, a na trećem su kokain i opijati.

Ne, da pređemo na stvar. Dakle, mnogi se pitaju koji su uzroci koji dovode do nastanka ovisnosti. Tu prije svega spadaju socijalni faktori i ličnost ovisnika.

                                        Socijalni faktori

Mladi se danas suočavaju sa brojnim društvenim i tehnološkim promjenama koje stvara potrošačko društvo. Nažalost, tradicionalne vrijednosti i uloga porodice su veoma slabi. U odgoju preovladava liberalan odgoj koji je podjednako štetan kao i pretjerano strog odgoj. Takođe, razorene porodice, disfunkcionalne porodice ili razvedeni roditelji spadaju u značajan faktor za razvoj rizika od ovisnosti.

U potrazi za identitetom i nezavisnošću, mladi ljudi ekspermentiraju sa drogama, a veći dio njih prestaje sa njihovom upotrebom u toku sazrijevanja. Osobe koje imaju smanjene sposobnosti za riješavanje problema i smanjenje stresa su u opasnosti od kontinuirane upotrebe droga.

Danas je izloženost uticaja mas medija i urbane i generacijske kulture sve veća. Mas mediji šalju poruke koji promovišu upotrebu nekih droga i predstavljaju ih kao prihvatljiv način života.Također, politički i ekonomski razvoj zemlje, karakteristike običaja življenja te geografski položaj zemlje mogu u određenom trenutku postati faktori za nastanak i razvoj ovisnosti.

                                       Ličnost ovisnika

Ekspermentiranje sa drogom se najčešće dešava u adolescentskom periodu. U većini kultura ovaj period počinje oko 11 ili 12 godine. Adolescentski period je obilježen turbulentnim promjenama u fizičkom i psihičkom smislu. Biološko sazrijevanje, mijenjanje tjelesne slike, izgradnja spolnog identiteta i prihvatanje istog, doživljavanje samog sebe i ispunjavanje očekivanja okoline jesu samo neke od promjena koje karakterišu ovaj period. Prilikom toga često nastaju i krize u razvoju, nazvane drugim riječima još i krizama identiteta, koje kod mladih ljudi karakterišu emotivnu bol. To može dovesti do posezanja za drogom kako bi se postigao osjećaj sigurnosti, samopoštovanja, moći, bijega i realnosti koja je za njih bolna. Emocije koje se normalno javljaju u periodu adolescencije a koje mogu dovesti do upotrebe droge su strah i žalost. Najdominatnija osjećanja vezana za adolescentski period su osjećaj dosade, alienacije i tuga.

Dosada se javlja zato što adolescent nije u mogućnosti da produži dječije igre ali nije u stanju da prihvati odgovonost ni za igre odraslih. Jedan dio mladih koji nisu u mogućnosti da izdrže to emotivno stanje, pronalaze brži način u savladavanju tog problema koristeći droge.

Alienacija je osjećanje slično dosadi. Od mladih se očekuje da snose odgovornost za svoje izvore zanimanja, društva i partnera, pa se javlja praznina zbog isključivanja iz svijeta odraslih. Adolescent se zato priklanja nekoj kontra kulturi, u kojoj prihvataju grupni identitet na račun vlastitog. Potreba mladih da ostanu u grupi može biti veoma jaka zbog čega i uzimanje droge predstavlja ostanak u grupi.

Tuga je prouzrokovana osjećajem praznine i bezperspektivnosti. Javlja se kao posljedica osjećaja napuštenosti i nedostatka roditeljske zaštite. Najjači osjećaji su usamljenost, odbačenost i nesigurnost koju mladi ljudi pokušavaju prevazići upotrebom droge.

                                      OVISNOST I MEDICINA RADA

Ovisnost o psihoaktivnim supstancama je sve važniji problem na radnom mjestu. U Sjedinjenim Američkim državama 70 posto odraslih su zaposleni, a oko 7 posto zaposlenih Amerikanaca sa punim radnim vremenom su ovisni o alkoholu. Ovisnici su dva puta češće na bolovanju, a skoro četiri puta su češće uključeni u različite nesreće na poslu. Oni ovisnici koji psihoaktivne supastance koriste na radnom mjestu imaju za posljedicu manju produktivnost. Ljekari medicine rada su u specifičnoj poziciji kada je ovisnost o psihoaktivnim supstancama u pitanju. Prije svega oni se nalaze u mogućnosti da identificiraju ovisnika i da sami pokušaju nešto učiniti. Kod obaveznih ljekarskih pregleda, prije prijema na posao ili kasnijih sistematskih pregleda oni mogu zatražiti da se urade specifični testovi za identifikaciju droge u krvi ili urinu. Ovo se radi u mnogim zemljama i dio je nacionalnih ili strukovnih aktivnosti u okviru programa prevencije i borbe protiv ovisnosti. Naravno, pitanje testiranja ima svoju etičku dimenziju i dimenziju ljudskih prava, a uloga ljekara medicine rada jeste veoma značajna u motivaciji ovisnika da pokuša sa liječenjem, a posebno u održavanju uspostavljene apstinencije. U nedavnoj prošlosti i u našoj zemlji ljekari medicine rada su bili značajni nosioci aktivnosti klubov liječenih alkoholičara, a to mogu biti ne samo kada su alkoholičari, nego i narkomani u pitanju.

                      Narkomanija kao jedan od najvećih problema današnjice- Zaključak na temu

Danas je narkomanija definisana kao jedan od najvećih problema današnjice. Međunarodni dan borbe protiv zloupotrebe droga i nedozvoljenog korištenja opojnih tvari obilježava se širom svijeta. U i BIH su organizovane brojne akcije koje imaju za cilj da ukažu na štetnost zloupotrebe droga. Prema podacima nevladinih organizacija u ovoj zemlji postoji više od 7000 injekcionih korisnika odnosno potrošača droga i narkotičkih sredstava. Tačan broj onih koji zloupotrebljavaju droge znatno je veći i nemoguće ga je utvrditi. BIH je na raskrsnici puteva koji spajaju zemlje Bliskog Istoka sa zemljama Zapadne Evrope, pa joj taj položaj daje veoma važnu ulogu u saobraćaju ljudi i roba, kako legalnom tako i ilegalnom. Pojedinci i grupe koje vrše neovlašteni promet opojnim drogama godinama cjelokupan prostor Balkana koriste za prebacivanje opojnih droga sa Istoka na zapad. Najčešće su to heroin i produkti kanabisa, odnosno sa zapada na istok kao što su kokain i amfitamini. Dio tih droga ostaje i na području BIH, gdje se prodaje pojedincima ili grupama, odnosno konzumentima. Generalna Skupština Ujedinjenih Naroda 1987 godine proglasila je 26 Juni Međunarodnim danom borbe protiv zloupotrebe droga i nedozvoljenog korištenja opojnih tvari. Namjera je bila upozoriti javnost na rastući problem zloupotrebe droga, da bi se nadležne službe aktivnije uključile u borbu protiv ove pojave, kako na globalnom tako i na nacionalnom nivou.