PRAVO INTELEKTUALNOG VLASNIŠTVA KAO INSTITUT POTROŠAČKOG PRAVA I DRUGIH PRAVNIH ZAKONODAVSTVA

                                            

                                                        UVOD

U pravnoj literaturi najčešće se susrećemo sa pojmom Pravo intelektualnog vlasništva. Isto tako u svakodnevnom životu susrećemo se sa pojmom pravo vlasništva na stvari i proizvodu. Prema Zakonu o vlasničko-pravnim odnosima i Zakonu o stvarnim pravima nijedna stvar  ne može doći u naše lično vlasništvo dok ne prođe određenu zakonsku proceduru, u suprotnom se radi o neovlaštenom sticanju i predstavlja krivično dijelo. Prema Zakonu o obligacionom pravu to se naziva Stjecanje bez osnova kada jedno lice neovlašteno stiče drugu stvar bez pristanka drugog lica. U Potrošačkom pravu sa druge strane može se javiti na proizvodima, kada neko bez licence prisvoji autorsko pravo na nekom proizvodu, a šta se generalno podrazumijeva pod pojmom ovog prava i gdje je ono pravo najviše zastupljeno postoje različiti aspekti i zakonodavstva po tom pitanju.

                     Šta se podrazumijeva pod pojmom INTELEKTUALNO VLASNIŠTVO

Intelektualno vlasništvo je skupni naziv za subjektivna prava na intelektualnim tvorevinama i u vezi sa njima. Obuhvata autorska i srodna prava, te prava industrijskog vlasništva. Zaštitom intelektualnog vlasništva potiče se kreativnost, ali i gospodarske djelatnosti. Zaštita Intelektualnog vlasništva jedno je od najhormanizovanijih pravnih područja. Zakoni o zaštiti intelektualnog vlasništva u većini država slijede ista načela i razlikuju se samo u nijansama. Nekoliko međunarodnih ugovora uređuje međudržavne aspekte pri zaštiti intelektualnog vlasništva. Važnost intelektualnog vlasništva je potvrđena postojanjem Svjetske Organizacije za intelektualno vlasništvo sa sjedištem u Ženevi koja djeluje kao specijalizirana organizacija Ujedinjenih Naroda.

                      Zaštita Prava Intelektualnog vlasništva na proizvodima

Sa gledišta zaštita i prava potrošača, ovaj pravni institut javlja se kada neko fizičko lice neovlašteno sebi prisvoji neki predmet ili proizvod u svoju ličnu potrošnju, a da nema dozvolu tj. licencu da to uradi, prvo da bi to njegovo pravo bilo zaštićeno on mora sklopiti Ugovor o licenci, ta samo tako dobiti valjan pravni osnov za prisvajanje tog proizvoda u svoje vlasništvo. Međutim, ti proizvodi često mogu biti i nematerijalna dobra koja se mogu i koristiti u neovlaštene svrhe.

Proizvodi ljudskog uma predstavljaju nematerijalna dobra, čija je vrijednost u umnožavanju, upotrebi, i prikazivanju drugim ljudima, pa ih nije svrhovito, a često ni moguće zaštiti sakrivanjem, zatvaranjem niti drugim mjerama fizičke zaštite.

Zbog društvene vrijednosti tih nematerijalnih dobara smatra se da kreativna ili umjetnička realizacija neke ideje koja je plod ljudskog intelekta pripada njezinom stvaratelju, te pod određenim uslovima, predstavlja njegovo intelektualno vlasništvo. Iako opipljivo u fizičkom smislu, intelektualno vlasništvo ima sve karakteristike imovine, pa se ono može zamijeniti, kupiti, prodati, licencirati, zamijeniti, pokloniti ili naslijediti kao i svako drugo vlasništvo.

U poslovnom smislu intelektualno vlasništvo predstavlja nematerijalnu imovinu čije uspješno iskorištavanje može biti vrijedan temelj ili doprinos poslovanju.

Kako bi se zaštitila ova vrsta dobara, te na taj način potakla kreativnost koja doprinosi ljudskom razvitku, razvijen je odgovarajući pravni sistem zaštite intelektualnog vlasništva.

Neovlaštena upotreba ili umnožavanja predmeta intelektualnog vlasništva predstavlja povredu prava, a pravo vlasnika na raspolaganju, upotrebu i stjecanje koristi od takvog vlasništva štiti se sredstvima i institucijama pravnog sastava.

                        Podgrupe prava Intelektualnog vlasništva

Intelektualno vlasništvo kao što je već rečeno obuhvata dvije grupe prava- autorska i srodna prava, te prava industrijskog vlasništva.

Autorsko pravo je isključivo pravo na raspolaganje njihovim književnim, znanstvenim ili umjetničkim dijelima, te djelima iz drugih područja stvaralaštva, srodna prava odnose na sličan način na prava umjetnika, izvođača, proizvođača fonograma i emitiranja radija i televizije.

Prava industrijskog vlasništva obuhvata prava kojim proizvođači štite od konkureneta svoje poslovne interese, položaj na tržištu i sredstva uložena u istraživanje, razvoj i promociju.

Pojedine aspekte ili svojstva nekog proizvoda moguće je zaštiti kroz jedan ili više oblika raznih oblika intelektualnog vlasništva, koji se međusobno nadopunjuju. Naprimjer, recimo patentom se štiti novo riješenje nekog tehničkog problema, industrijskim dizajnom štiti se novi vanjski oblik ili izgled proizvoda, dok se recimo žigom koji je poznat još pod nazivom kao zaštitni znak odnosno zaštitna marka prozvoda, se štiti znak koji služi za razlikovanje od sličnih proizvoda ili usluga na tržištu.

                            Dobivanje licence za reprodukciju

Da bi neko prisvojio autorsko dijelo u svoje privatno vlasništvo recimo video, film, umjetničku sliku, književni rad mora imati licencu za reprodukciju tog dijela, u suprotnom ako odstupa od tih pravila, radeći neovlašteno i na svoju ruku, može krivično odgovarati, naravno u smislu poštovanja odredbi Zakona o Krivičnom postupku FBIH. Dobivanje licence za reprodukciju u domeni je privatnopravnih odnosa. Općenito je pravilo, da ukoliko se prilikom poslovanja koriste autorska dijela potrebno je ugovorno regulirati prava sa nositeljima prava ili njihovim punomoćnicima.

                                    LICENCA

                                  Pojam licence

Licenca je pravo koje ovlašćuje svog nositelja, na iskorištavanje objekata prava intelektualnog vlasništva. U širem značenju licenca je odobrenje za obavljanje neke djelatnosti ili upotrebu objekata, koji se nemogu slobodno obavljati odnosno rabiti. Osnivanjem licence nastaje novo pravo. Licenca može djelovati tako da niko osim njenog nositelja ne može koristiti objekt povodom kojeg je osnovana i tada je isključiva ili može biti neisključiva licenca koja djeluje relativno ili može biti namijenjena većem broju osoba.

Prema nastanku, licencu možemo podijeliti na

Ugovornu licencu- koja nastaje na temelju ugovora o licenci. Mora biti sastavljen u pismenom obliku kojim se određuje veličina ili sadržaj licence.

Prisilnu licencu- koja se osniva odlukom suda u slučajevima predviđenim zakonom. Prisilna licenca može biti osnovana samo kao neisključiva, sa tim da nositelj patenta ima pravo na odgovarajuću naknadu.

Zakonsku licencu- koja nastaje ispunjenjem pretpostavki određenih zakonom. Tako npr. poslodavac ima pravo na korištenje izuma nastalog u izvršavanju obaveza iz radnog odnosa.

Svaka licenca može biti vremenski i teritorijalno ograničena.

                            Prednosti davanja i stjecanja licence

Licenca ima brojne prednosti davanja i sticanja a neke od njih su

- djeljenje rizika

- stvaranje prihoda

- ušteda vremena

-sticanje konkurentske prednosti

Iako su prednosti licence brojne, davanje i sticanje licence ne mora uvijek biti najbolje bilo kada fizičko lice stiče pravo vlasništva nad nekom stvari, bilo kada je riječ o poslovanju nekog preduzeća. Također, preduzeće treba biti obazrivo prema licenciranju svog intelektualnog vlasništva u uvjetima kada vrijednost tog intelektualnog vlasništva licenciranjem može biti umanjena. Potencijalni davatelj licence može tražiti previsoke naknade od sticatelja licence i na taj način ograničiti rast preduzeća i stjecatelja licence. Međusobni odnos davatelja i stjecatelja regulira se Ugovorom o licenci.

                                    Ugovor o licenci

Ugovor o licenci jeste ugovor kojim se davatelj licence obavezuje ustupiti sticatelju licence pravo iskorištavanja izuma, znanja i iskustva, žiga, uzorka ili modela ili drugog objekta industrijskog vlasništva. Navedeno pravo se ustupa u cijelosti ili dijelimično. Ugovorom o licenci se stjecatelj licence obavezuje davaocu licence da će za to platiti određenu naknadu koja je za to određena ugovorom. Ovaj ugovor ima golemo značenje i u unutrašnjoj i međunarodnoj saradnji jer se njime uređuju odnosi između izumitelja i trgovačkih subjekata koji iskorištavaju stvaralaštvo drugih. Ta vrsta ugovora se pojavila tek sa tehničkom revolucijom, kada su pronalazaštvo i ostali oblici stvaralaštva dobili zamah. Prije se pravo vlasništva na druge prenosilo običnom kupoprodajom, što u svijetu razvijene tehnike, prijenosa i prijevoza više nije odgovaralo prilikama.

                               Sadržaj ugovora o licenci

Zakonom o obligacionim odnosima regulisana su međusobne prava davaoca i sticaoca licence. Kao što je već prethodno rečeno, ugovorom o licenci se davaoc licence obavezuje sticaocu licence u cijelini ili dijelimično pravo iskorištavanja, modela, žiga ili uzorka a sticaoc licence  mu se za to obavezuje platiti određenu naknadu. Ugovor o licenciji mora biti sklopljen u pismenom obliku. Licencija za iskorištavanje patentiranog izuma, uzorka ili modela ne može biti sklopljena za vrijeme duže od trajanja zakonske zaštite tih prava. Ako ovim ugovorom nije prostorno ograničeno pravo iskorištavanja licencije, smatra se da je licencija prostorno neograničena. Sadržaj ugovora o licenci čine

- izum tj. pronalazak

- znanje i iskustvo

- industrijski uzorak i model

- robni i uslužni žig

Posebni zakoni proširuju mogući predmet ugovora o licenci kao što je oznaka zemljopisnog porijekla, izvornost proizvoda, razne usluge i slično.

                                     Podlicenca

Ukoliko ugovorom nije drugačije određeno, stjecatelj isključive licence može pravo iskorištavanja predmeta licence ustupiti drugom odnosno podlicencirati. Stjecatelj neisključive licence ne može dati podlicencu trećoj osobi bez dopuštenja davaoca licence. U tom slučaju, potrebno je zaključiti Ugovor o podlicenci da se bi se navedeni poslovi mogli realizirati.

Ugovor o podlicenci je rezultat sporazuma primaoca isključive licence i trećeg lica o prijenosu prava iskorištavanja predmeta o licencu. Ono što predstavlja specifičnost ovog posla jesu posebni odnosi između prvobitnog davaoca isključive licence, zatim primaoca licence i na kraju trećih lica. U principu primalac isključive licence je ovlašten da je ekonomski iskorištava i na taj način što će treće lice isključivo prenijeti pravo njegovog korištenja. Ugovorom o licenci mora biti isključena ova mogućnost bilo apsolutno bilo relativno. Relativno ograničenja podlicenciranja postoji kada zaključenje novog ugovora nije moguće bez dopuštenja davaoca licence. Dopuštenje se može dati unaprijed, najčešće u samom ugovoru u licenci. Tada ima karakter dozvole prema Zakonu o Obligacionim odnosima. Ono je pravnovaljano i kada se pribavi naknadno kao odobrenje. Dopuštenje može biti uskraćeno, samo iz ozbiljnih razloga. Ovaj pravni standard tumači se prema okolnostima konkretnog ugovora o licenci. Ukoliko primalac licence zaključi ugovor o podlicenci bez dopuštenja davaoca, koje je prema zakonu ili ugovoru neophodno, davalac može otkazati ugovor o licenci i to bez otkaznog roka,a to znači odmah.

                               Prestanak ugovora o licenci

Ugovor o licenci sklopljen na određeno vrijeme prestaje samim protekom vremena za koji je zaključen, te nije potrebno da bude otkazan. Ukoliko trajanje ovog ugovora nije određeno on prestaje otkazom koji svaka strana može dati drugoj, poštujući određeni otkazni rok. Ako otkazni rok nije određen ugovorom, iznosi šest mjeseci, sa tim što davalac licence ne može otkazati ugovor tokom prve godine njegovog važenja. Ugovor o licenci prestaje na tri način. U slučaju smrti davaoca licence, licenca se nastavlja sa njegovim nasljednicima, ukoliko drugačije nije ugovoreno. U slučaju smrti stjecatelja licence, licenca se nastavlja sa njegovim nasljednicima koji produžavaju njegovu djelatnost. U slučaju stečaja ili redovne likvidacije, sticalac licence i davalac licence mogu raskinuti ugovor.

               PRAVO INTELEKTUALNOG VLASNIŠTVA U OBLIGACIONOM PRAVU

                          STICANJE BEZ OSNOVA- Condictio Sine Causa

U Obligacionom pravu postoji pravni institut koji se naziva Condictio sine Causa odnosno Sticanje bez osnova. Sticanje bez osnova postoji kada jedno lice stiče imovinu drugog lica bez valjanog pravnog osnova tj. kada ulazi u posjed tog lica a da  za to nema postoji neki pravni osnov. Dakle, da bi došlo do prelaza imovine jednog lica u imovinu drugog potrebno je da postoji valjan pravni osnov. Kao valjan pravni odnos najčešće se javlja ugovor i taj se može zaključiti između dužnika i povjerioca. Da bi prijelaz bio valjan mora pored ugovora imati i pravni osnov u sudskoj odluci ili zakonu. Time nastaje obligacionopravni odnos koji djeluje inter partes, u kojem je stjecatelj dužnik, a lice čiji je dio imovine prešao u imovinu stjecatelja povjerilac. Sticanje bez osnova javlja se kao jedan od izvora vanuogovornog nastanka obligacije. Danas je u svim zakonodavstvima predviđena mogućnost nastanka obligacije zbog neosnovanog pomjeranja imovine u korist jednog a na štetu drugog lica.Institut sticanja bez osnova opravdava se pravičnošću koja nalaže da se imovinski gubitci koji nastaju na strani osiromašenog bez njegovog pristanka moraju ponovo vratiti u njegovu imovinu. Nasuprot tome, ako postoji voljni prelazak imovine pravnim putem, tada nema mjestu primjeni sticanja bez osnova. Naš Zakon o Obligacionim odnosima predviđa jedinstvenu instituciju za sticanje bez osnova. Naime, prema članu 210 stav 4 ZOO postoji obaveza vraćanja i onda kada se nešto primi bez obzira na osnov koji se nije ostvario ili je kasnije otpao. Posebni slučajevi sticanja bez osnova određeni su u članovima 217 do 219 ZOO, a odnose se na upotrebu tuđe stvari u svoju ili tuđu korist te izdatak za drugog.

                         PRETPOSTAVKE STICANJA BEZ OSNOVA

Strane u obligacionom odnosu nastale povodom sticanja bez osnova nazivaju se osiromašeni i obogaćeni i različito se označavaju. Osiromašeni je ono lice iz čije je imovine neki dio prešao u imovinu drugog lica, a obogaćeni  je ono lice čija se imovina uvećala bez pravnog osnova. Da bi se zasnovao obligacioni odnos između osiromašenog i obogaćenog, na temelju kojeg obogaćeni ima obavezu vratiti stečeno, odnosno nadoknaditi vrijednost postignute koristi moraju se ispuniti određene pretpostavke. Postojanje tih pretpostavki mora dokazati povjerilac koji podiže apstraktnu tužbu u kojoj ne navodi pravni osnov pretraživanja, sa obzirom da isti ne postoji, već se tužbeni zahtjev temelji na faktu prelalaza njegove imovine u imovinu tuženog. Da bi postojalo sticanje bez osnova, moraju se ispuniti određene pretpostavke.

                                   1..Povećanje imovine

Prva prepostavka jeste da mora nastupiti povećanje imovine na strani obogaćenog lica. Ovo povećanje imovine naziva se obogaćenje, a javlja se tako što je obogaćeni stekao određenu stvar ili određenu imovinsku korist bez pravnog osnova. Povećanje imovine može biti izvršeno na različite načine. Najčešći vid obogaćenja sastoji se od sticanja imovinskih prava i to bilo stvarnih ili obligacionih prava. Tipičan  primjer stvarnog prava bilo bi sticanje prava vlasništva, a kod obligacionih prava se često radi o sticanju određenog potraživanja. Povećanje imovine može nastupiti i kroz neosnovano smanjenje pasive, te u uštedi izdataka,usljed čega nije nastupilo umanjenje imovine, iako je po redovnom toku stvari ono trebalo nastupiti.

                                2. Umanjenje imovine

Druga pretpostavka jeste da je došlo do umanjenja imovine na strani osiromašenog lica. Ovo smanjenje imovine naziva se osiromašenje, a koje je nastalo kao posljedica nekog izdatka ili nesticanja imovine na strani osiromašenog a u korist obogaćenog. Da bi postojalo sticanje bez osnova potrebno je da postoji uzročno-posljedična veza između obogaćenja i osiromašenja.

                        3. Uzročno-posljedična veza između obogaćenja i osiromašenja

Između uvećanja imovine na jednoj i njenog umanjenja na drugoj strani mora postojati  uzročno-posljedična veza odnosno kauzalitet. To znači da se uvećanje imovine jednog lica tj obogaćenog ostvaruje na teret imovine drugog lica tj. osiromašenog, te se u tom slučaju osiromašeni javlja kao povjerilac, a obogaćeni kao dužnik. Ako nema kauzaliteta tužilac neće uspjeti sa tužbom po osnovu sticanja bez osnova.

                       4. Nepostajanje punovažnog pravnog osnova

Svako sticanje mora imati  valjan pravni osnov. Pod osnovom se podrazumijeva punovažan pravni odnos po kojem je jedno lice ovlašteno sticati prava i obaveze. Sticanje imovine se može zasnivati na pravnom poslu, sudskoj odluci ili zakonu, te ako prijelaz imovine nema osnova u naprijed navedenom radi se o nedozvoljenom sticanju, odnosno obogaćeni je dužan vratiti sve ono što je stekao.Kod nepostojanja pravnog osnova možemo razlikovati nekoliko situacija. Prvo kada osnov nije postojao od početka kao što je npr plaćanje tuđeg duga. Drugo kada je osnov postajao od početka, ali je kasnije otpao. Treće u slučajevima kada se osnov nije ostvario. Četvrto, kada je ugovorna obaveza ispunjena, ali je poslije toga ugovor zbog zablude poništen. Do sticanja bez osnova može doći kako radnjom obogaćenog i osiromašenog, tako i radnjom trećeg lica. npr. kada jedno lice isplati određeni novčani iznos drugom licu umjesto kupcu i slično.

                                TUŽBA ZBOG STICANJA BEZ OSNOVA

Tužba zbog sticanja bez osnova je lična tužba i skraćeno se naziva kondikcija, a može se podići u slučajevima kada su ispunjeni uslovi za nastanak obligacionopravnog odnosa iz sticanja bez osnova. Kondikcija je obligaciona tužba i može se podići samo protiv oboganog i njegovih nasljednika. Ova tužba se može podići protiv trećih lica koja su predmet pravnim poslom stekla od obogaćenog pa čak kada se radi i o besplatnom pravnom poslu. Tužba iz sticanja bez osnova ne može konkurirati sa drugim tužbama kao npr. tužbom za naknadu štete. Dakle, tužilac protiv istog lica ne može podići obje tužbe, a kojom će se tužbom koristiti zavisi od konkretnog slučaja.

                        ZASTARJELOST KONDIKCIJSKOG ZAHTJEVA

Pravo na vraćanje predmeta obogaćenja ili na novčani ekvivalent sticanja bez osnova, prestaje prema istim pravilima kao i druga subjektivna prava. Zakon o obligacionim odnosima nema posebna pravila o zastarjelosti potraživanja iz sticanja bez osnova, što znači da se u tim slučajevima primljenjuje opći zastarni rok od pet godina. Taj rok počinje teči od dana sticanje bez osnove. Drugi zakoni kao npr. propisi o mjenici i čeku mogu odrediti posebne rokove u pogledu zastarjelosti potraživanja i sticanja bez osnove.

                   KAKO MOŽE DOĆI DO POVREDE PRAVA INTELEKTUALNOG VLASNIŠTVA

Moj današnji blog zavšavam sa sljedećom temom Kako može doći do povrede prava intelektualnog vlasništva. Naime, ovo pravo se može povrijediti kršenjem određenih zakonskih pravila i normi, a da bi se to spriječilo moraju se primijeniti određene mjere za suzbijanje povrede ovog prava. Povreda prava intelektualnog vlasništva čini se neovlaštenim korištenjem predmeta zaštite, npr. neovlaštenim umnožavanjem i distribucijom autorskog dijela, neodobronom proizvodnjom i označavanjem proizvoda tuđim žigom, reproduciranjem tuđeg industrijskog dizajna, proizvodnjom proizvoda zaštićenog patenta i slično, opširnije ću vam objasniti o ovom i nastavak slijedi u mom sljedećem tekstu..........................................